Na podstawie licznych raportów uważa się, że udział Polaków w życiu społecznym i
politycznym jest ograniczony – w odniesieniu do innych krajów wspólnoty europejskiej. Spore
zainteresowanie tematem przez badaczy (zarówno socjologów, jak i psychologów) wynika
przede wszystkim z założeń funkcjonowania demokracji liberalnej. Istnieją przekonania, że
wskaźnik zaangażowania społecznego – partycypacji obywatelskiej – świadczy o kondycji
systemu politycznego i jego legitymacji społecznej (Kinowska, 2012). Gdy mowa o
społeczeństwie obywatelskim w Polsce, sztandarowym przykładem społecznego
zaangażowania jest działalność Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy (WOŚP). Fundacja
WOŚP zawsze budziła wiele kontrowersji, m.in. w zakresie ograniczonej transparentności
wydawanych funduszy (zob. firma Złoty Bączek) – z drugiej jednak strony, to największa
inicjatywa obywatelska w Polsce, która może pochwalić się zakupem sprzętu dla szpitali o
łącznej wartości ponad miliarda złotych, propagowaniem zdrowego stylu życia i edukacją w
zakresie zasad udzielania pierwszej pomocy. Największą wartością dodaną Fundacji stanowią
tysiące wolontariuszy – niegdyś pacjentów, którzy swoje życie i zdrowie zawdzięczają
aparaturze od WOŚP. Współczesna władze nie zgadza się jednak z ideą Fundacji, co wiąże się
z przyzwoleniem dla hejtu względem WOŚP, wycofaniem poparcia i wsparcia przez publiczne
organizacje, a nawet próbą delegalizacji działalności Fundacji. Takie działania mogą wpływać
na funkcjonowanie Fundacji i zaangażowanie społeczne Polaków. Celem niniejszej pracy jest
analiza zmian zaangażowania obywatelskiego w moim środowisku/ otoczeniu na przykładzie
WOŚP w odniesieniu do objęcia władzy przez Prawo i Sprawiedliwość (PiS). Pojęcie
środowiska będzie dotyczyło Polski.
Społeczeństwo obywatelskie stanowi ogół instytucji niepaństwowych (stowarzyszenia,
fundacje itp.), które działają w przestrzeni publicznej. Jest uznawane za strukturę względnie
autonomiczną, która powstaje oddolnie i charakteryzują się – na ogół – dobrowolną
partycypacją swoich członków (Wnuk-Lipiński, 2008). Jest usytuowane na poziomie
pośrednim – między poziomem państwa a żywiołem gospodarstw domowych. Do jego funkcji
zalicza się: artykulację, integrację i edukację. Funkcje te nie są oczywiście realizowane w
ramach całości społeczeństwa obywatelskiego, a w ramach poszczególnych jego struktur
(Wnuk-Lipiński, 2008). Przykładem społeczeństwa obywatelskiego może być pojawienie się
Solidarności w 1980 roku. To właśnie ten impuls zwrócił większą uwagę teoretyków
demokracji na rolę społeczeństwa obywatelskiego w demokratyzacji. Oczywiście sama idea
społeczeństwa obywatelskiego jest zdecydowanie starsza – wzmianki o społeczeństwie
wspólnoty sięgają prac Arystotelesa (384-322 r. p. n. e .).
Niewątpliwie najlepszym (sztandarowym) polskim przykładem społeczeństwa
obywatelskiego w czasach współczesnych jest działalność WOŚP. Jest to fundacja o
charakterze filantropijnym, której działalność koncentruje się wokół ochrony zdrowia i życia
chorych osób. Co roku, podczas tzw. Finału WOŚP organizację wspiera ponad 120 000
wolontariuszy, zorganizowanych w około 1 700 sztabów (WOŚP, 2020). Jest to największe
wydarzenie w Polsce orgaznizowane oddolnie (tj. przez obywateli).
Na osobny akapit zasługują pamiętne wydarzenia z roku 2019. Podczas tzw. „światełka
do nieba” ówczesny Prezydent Gdańska Paweł Adamowicz, który dziękował zgromadzonym
gdańszczanom za ofiarność okazaną w czasie kwesty na rzecz WOŚP, został śmiertelnie
zraniony nożem. Niektórzy badacze zdarzenie te określają mianem mordu politycznego,
ponieważ podczas zbrodni morderca wykrzyczał pretensje wobec partii opozycyjnej (Rykiel,
2019). Choć nie wydaje się, by mord został wykonany na zlecenie, to pewne korzyści
polityczne ze zdarzenia można przypisać partii rządzącej. WOŚP oraz samorządy lokalne to
dwie organizacje pozostające poza wpływami PiS – partii która skrupulatnie starała się przejąć
i podporządkować sobie niezależne instytucje. Wspomniany interes polityczny PiS polegał na
pozbyciu się znienawidzonego przeciwnika politycznego – przed zdarzeniem TVP
wyemitowała 1 618 negatywnych publikacji o Adamowiczu (Rzeczkowski, 2019). Dodatkowo
PiS obciążyło winą organizatorów finału i kierownictwo Organizacji – przypisując im brak
odpowiedniej ochrony i sugerując malwersację przeznaczonych na to środków finansowych
(Pytlakowski, 2019). W ramach zasady względnego obiektywizmu, należy zauważyć, że
zdarzenie to przyczyniło się także do wzrostu popularności osób kojarzonych z opozycją –
obecnej Pani Prezydent Gdańska Aleksandry Dulkiewicz i wdowie po zmarłym Prezydencie
Gdańska Magdaleny Adamowicz, obecnej europosłanki Koalicji Obywatelskiej.
Śmierć Prezydenta Adamowicza odmieniła radosny charakter 27. Finału WOŚP, a także
wpłynęła na późniejsze losy Fundacji. Co ciekawe, gdy Adamowicz walczył jeszcze o życie w
gdańskim szpitalu, Prezes WOŚP Jerzy Owsiak starał się zrzucić odpowiedzialność i szukał
winnych mordu. Wspominał o dzikim państwie i o odpowiedzialności polityków PiS.
Ostatecznie lider WOŚP postanowił zrezygnować ze stanowiska Prezesa Fundacji, jednak po
kilku tygodniach – pod wpływem społecznego zaangażowania sympatyków WOŚP – powrócił
na stanowisko. Kryzys dotkną także najsłynniejszego wolontariusza WOŚP Łukasza Berezaka,
chory m.in. na Leśniowskiego-Crohna, nadciśnienie, kamicę nerkowa. Ostatecznie – również
pod wpływem namowy społecznej – Berezak powrócił do kwestowania na rzecz WOŚP.
Opisane dotąd działania partii rządzącej oraz dramatyczny przebieg 27. Finału WOŚP
mogły negatywnie wpłynąć na działalność Organizacji – z jednej strony wizerunkowo na
szefostwo Fundacji, z drugiej na poparcie i zaangażowanie obywateli. Okazuje się jednak, że
na przestrzeni ostatnich lat WOŚP była w stanie skutecznie dostosować się do zmieniającej się
sytuacji społeczno-politycznej i efektywnie realizować swoją działalność. Co więcej, WOŚP w
dalszym ciągu zwiększała rekordy w zakresie: liczby wolontariuszy, sztabów czy wreszcie
zebranych środków.
Zakończenie współpracy z kontrolowanymi przez państwo spółkami zaowocowało
zwiększeniem się udziału prywatnego sektora wśród partnerów WOŚP. Organizacja pozyskała
nowego bankiera oraz realizatora telewizyjnego i rzeszę nowych sponsorów, którzy wspomogli
realizację celów Fundacji, dokładając przy tym regularnie sowite „cegiełki” ze środków
własnych. Powszechnie uważa się, że zmiany te przyczyniły się do odświeżenia wizerunku i
zasobów Organizacji – zaowocowały np. wdrożeniem nowych technologii.
Przeniesienie transmisji nie ograniczyło liczby odbiorców. Co więcej, zmiana kanału na
TVN zwiększyła oglądalność finału w porównaniu do ostatnich dwóch lat w TVP2 (tj. 2015 i
2016) i kształtuje się na poziomie około miliona odbiorców – analiza na podstawie danych
Nielsen Audience Measurement (Wirtualnemedia.pl, 2020).
Przejęcie władzy przez PiS i późniejsza śmierć Adamowicza nie wpłynęły także na
liczbę sztabów i przebieg organizowanych przez nie wydarzeń – po morderstwie w 2019 roku
pojawiła się silna obawa o dalszą działalność lokalnych sztabów, które bezpośrednio
odpowiadają za przebieg imprez. Ostatecznie w 2020 roku powołano około 1 800 sztabów. Dla
porównania w 2016 roku (ostatni finał współorganizowany z TVP) liczba sztabów wynosiła
1 600 (WOŚP, 2020). Po raz kolejny imprezy plenarne – bez przeszkód – odbyły się w
większości miast wojewódzkich, powiatowych i małych gminach.
Wydaje się jednak, że o sile WOŚP, zaangażowaniu i poparciu społecznym świadczą
przede wszystkim zebrane kwoty. W 2019 roku podczas pamiętnego 27. Finału WOŚP zebrano
rekordową kwotę 175 938 717,56 zł – w tym 15 990 562 zł w ramach zbiórki „ostatnia puszka
Adamowicza” (Kosiorowski, 2019). Z kolei dwa lata temu było to 126 373 804,34 zł. Dla
porównania w 2016 roku kwota wyniosła 72 696 501,53 zł. W bieżącym roku na koniec finału
zadeklarowana kwota na koncie WOŚP wyniosła 115 362 894 zł. Ostateczna kwota zbiórki
WOŚP w 2020 roku zostanie ogłoszona 8 marca 2020 r. (WOŚP, 2020).
WOŚP stanowi przykład społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. Jest to także największe
oddolne przedsięwzięcie w naszym kraju. Zmiana sił parlamentarnych (dojście do władzy
przedstawicieli ideologii narodowo-katolickich w 2015 roku) oraz morderstwo Adamowicza
były powodem zmian w funkcjonowaniu tejże Organizacji, m.in.: wybór nowego nadawcy
telewizyjnego czy bankiera. Pomimo licznych kampanii pomówień i zinstytucjonalizowanej
nienawiści ze strony mediów prawicowych oraz państwowych, WOŚP cieszy się niesłabnącą
popularnością i zaangażowaniem ponad 120 000 wolontariuszy w kraju i na świecie. Fundacja
w dalszym ciągu, z roku na rok bije „rekordy”. Jej funkcjonowanie pokazuje skuteczność
społeczeństwa obywatelskiego, które może być zorganizowane wokół pozytywnych wartości.
Otwarte pozostaje jednak pytanie czy sukces pozytywnych wartości jest uwarunkowany
negatywnym stosunkiem do przemocy symbolicznej – jednak temat ten pozostawię do kolejnej
dyskusji.
Bibliografia
• Kinowska, Z. (2012). Kondycja społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. Infos
zagadnienia społeczno‐gospodarcze, 22(136), 1-4.
• Kosiorowski, K. (2019). Jerzy Owsiak: Onet, graliście zawodowo. Super!. Pobrane z:
https://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/jerzy-owsiak-onet-graliscie-zawodowo-
super/p1qbnyk (09.02.2020).
• Pytlakowski, P. (2019). Lincz na Jasnej. Polityka, 7(3198), 15-17.
• REM. (2019). Adamowicz był atakowany, ale nie miał prawa do obrony. Pobrane z:
https://wiadomosci.onet.pl/kraj/rem-adamowicz-byl-atakowany-ale-nie-mial-prawa-
do-obrony/9ke9kpq (09.02.2020).
• Rykiel, Z. (2019). Społeczeństwo obywatelskie i zarządzanie przez kulturę na
semiperyferiach. Przestrzeń Społeczna, 2, 1-9.
• Rzeczkowski, G. (2019). Stacja strachu. Polityka, 6(3197), 19-20.
• Wirtualnemedia.pl. (2020). 868 tys. widzów 28. Finału WOŚP w TVN, 441 tys. w
TVN24 i 367 tys. w TTV. Pobrane z: https://www.wirtualnemedia.pl/artykul/28-final-
wosp-wyniki-ogladalnosci-tvn-tvn24-oraz-ttv (09.02.2020).
• Wnuk-Lipiński, E. (2008). Socjologia życia publicznego. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe Scholar.
• WOŚP. (2020). Historia 28. Finałów WOŚP. Pobrane z:
https://www.wosp.org.pl/final/historia-finalow (09.02.2020).
