Według dotychczasowych prac, kobiety częściej i intensywniej przeżywają emocje, a także ujawniają
większą wrażliwość na emocje innych ludzi. Zależności okazują się bardziej złożone w przypadku płci
społeczno-kulturowej. Celem prezentowanych badań było poszukiwanie związków między płcią
biologiczną i społeczno-kulturową (Skala Męskości i Kobiecości) a wdzięcznością (GQ-6) i orientacją
pozytywną (Skala P). W badaniu wzięło udział 238 osób (125 kobiet i 113 mężczyzn). Kobiecość wiąże
się z wyższymi wynikami na skalach wdzięczności i orientacji pozytywnej. Wdzięczność pełni rolę
mediatora w związku między kobiecością a orientacją pozytywną.
Płeć biologiczna dotyczy zespołu obiektywnych cech anatomicznych i biologicznych, z którym
jednostka przychodzi na świat. Płeć społeczno-kulturowa w sposób subiektywny opiera się na
psychologicznych cechach i zachowaniach jednostki. Została ukształtowana na podstawie
stereotypowych definicji kobiecości i męskości, które łączą się z różnicami biologicznymi [1]. Jednostki
mogą w różnym nasileniu posiadać kobiece i męskie cechy jednocześnie [2]. Wyróżnia się cztery typy
do opisu płci społeczno-kulturowej: osoby określone seksualnie, osoby androgyniczne, osoby
nieokreślone seksualnie oraz osoby krzyżowo określone seksualnie.
Wdzięczność jest definiowana jako emocja, która pojawia się w efekcie uświadomienia sobie uzyskania
korzyści ze strony kogoś innego [3]. Stanowi odpowiedź na dobroć i życzliwość darczyńcy. Jest
uznawana za zaletę charakteru, która prowadzi do dobrego życia [4].
Znajduje się na liście celowych oddziaływań, które trwale podnoszą poczucie szczęścia [5].
Dotychczasowe badania ujawniają związki między wdzięcznością a subiektywnym dobrostanem,
altruizmem, przyjaźnią i zdrowiem fizycznym [6-8].
Pozytywna orientacja łączy w sobie trzy komponenty: optymizm, samoocenę i satysfakcję z życia.
Stanowi zmienną ukrytą u podłoża poszczególnych aspektów. Odpowiada za adaptacyjne
funkcjonowanie jednostki [9-10].
Problem badawczy
Kobiety częściej i intensywniej przeżywają emocje, a także ujawniają większą wrażliwość na emocje
innych ludzi. [11]. Od mężczyzn częściej oczekuje się koncentracji na zadaniach i realizacji celów, przy
równoległym ograniczeniu sfery emocjonalnej, bez czego osiąganie sukcesów byłoby problematyczne
[12]. Założono więc, że kobiety i mężczyźni mogą deklarować pewne różnice w zakresie odczuwania
wdzięczności. Zależności mogą okazać się bardziej złożone w przypadku płci społeczno-kulturowej
[13]. Tym samym sformułowano następujące pytania badawcze:
1. Czy płeć biologiczna i płeć społeczno-kulturowa różnicują poziom wdzięczności?
2. Czy istnieją związki między kobiecością, męskością a wdzięcznością i orientacją pozytywną?
3. Czy kobiecość i męskość pozwalają przewidywać nasilenie wdzięczności? 4. Czy wdzięczność pełni
rolę mediatora w związkach między kobiecością i męskością a orientacją pozytywną?
Metody
W celu poszukiwania odpowiedzi na sformułowane pytania zastosowano narzędzia badawcze:
1. Skala Męskości i Kobiecości [14] do pomiaru płci społeczno-kulturowej w ujęciu teorii schematów
płciowych Bem [2]. Współczynnik α Cronbacha wynosi .85 dla skali kobiecości i .76 dla skali męskości.
2. GQ-6 [15] w adaptacji Kossakowskiej i Kwiatka [16] do badania wdzięczności jako dyspozycji.
Współczynnik α Cronbacha wynosi .72.
3. Skala P [10] w adaptacji Łaguny, Olesia i Filipiuk [17] do
badania orientacji pozytywnej. Współczynnik α Cronbacha wynosi .78.
Badana grupa
Badanie przeprowadzono wiosną 2019 roku. W badaniu wzięło udział 238 osób: 52% kobiet (N=125) i
48% mężczyzn (N=113).
Średnia wieku uczestników badania wyniosła 33.28 (SD=8.95).
Wyniki
Test t-Studenta potwierdził występowanie różnic istotnych statystycznie między kobietami a
mężczyznami w zakresie wdzięczności.
Dwuczynnikowa analiza wariancji dla planu międzygrupowego w schemacie 2 (płeć biologiczna) x 4
(płeć społeczno-kulturowa) ze zmienną zależną wdzięczność wykazała istotny efekt główny zmiennej
płeć społeczno-kulturowa, F(3,230)=21.61; p<.001; η 2 =.22. Dla oceny różnic zastosowano
porównania post hoc metodą testu Gabriela (zalecany przy nierównych grupach). Osoby androgyniczne
wykazały w sposób istotny statystycznie wyższe nasilenie wdzięczności (M=34.69, SE=.68) niż
pozostałe grupy, tj.: osoby określone seksualnie (M=29.12, SE=.59), osoby krzyżowo określone
seksualnie (M=29.11, SE=.79) czy osoby nieokreślone seksualnie (M=27.13, SE=.80).
W rezultacie analiz uzyskano istotny statystycznie efekt interakcji płci biologicznej i płci społeczno-
kulturowej F(3,230)=26.40; p<.001; η 2 =.26. Analiza efektów prostych wykazała, że płeć biologiczna
różnicuje w sposób istotny statystycznie wyniki wśród osób określonych seksualnie oraz osób krzyżowo
określonych seksualnie. Kobiety określone seksualnie (M=34.16, SE=.80) deklarowały istot- nie
wyższy poziom wdzięczności niż mężczyźni określeni seksualnie (M=23.31, SE=.86). Kobiety
krzyżowo określone seksualnie (M=26.46, SE=1.05) uzyskiwały natomiast istotnie niższe wyniki niż
mężczyźni krzyżowo określeni seksualnie (M=32.38, SE=1.17). Pozostałe porównania okazały się
nieistotne statystycznie.
Kobiecość okazała się korelować dodatnio z wdzięcznością oraz orientacją pozytywną. Męskość nie
korelowała w sposób istotny statystycznie z żadnym kontrolowanym czynnikiem. Macierz korelacji
przedstawiono w Tabeli 4. Dodatkowo zaobserwowano istnienie dodatniej korelacji pomiędzy
wdzięcznością a orientacją pozytywną (r=.50, p<.001).
Analiza regresji (metodą krokową) wykazała, że kobiecość pozwala przewidywać poziom
wdzięczności. Uzyskany model wyjaśniał 30% wariancji zmiennej wyjaśnianej.
Analiza mediacji wykazała, że wdzięczność pełni rolę mediatora w związku między kobiecością jako
zmienną niezależną a orientacją pozytywną jako zmienną zależną. Model pełnej mediacji potwierdził
wynik testu Sobela (z=5.50, p<.001).
Dyskusja
Literatura przedmiotu sugerowała pozytywny wpływ wdzięczności na samopoczucie, docenienie i
jakość życia [3], a także budowanie trwałych relacji społecznych, optymizm, pozytywny afekt, szczęście
czy mniejsze natężenie lęku i depresji [18]. Niniejsze wyniki okazały się wsparciem dla
dotychczasowych prac badaczy w tym zakresie. Wykazano dodatni związek między wdzięcznością a
orientacją pozytywną.
Udało się udowodnić, że kobiety wykazują wyższy poziom wdzięczność niż mężczyźni. Różnica
średnich okazała się tym bardziej wyraźna, gdy zwrócono uwagę na płeć społeczno-kulturową, a także
interakcję płci biologicznej i płci społeczno-kulturowej. Osoby androgyniczne uzyskiwały wyższe
rezultaty w zakresie wdzięczności niż osoby w pozostałych typach płci społeczno-kulturowej. Wydaje
się to zrozumiałe, gdyż jednostki te mogą wykazywać większą płynność zachowania i wrażliwość
względem wymagań zewnętrznych [19]. Ponadto kobiety określone seksualnie uzyskiwały znacznie
wyższy poziom wdzięczności niż mężczyźni określeni seksualnie. Analogicznie kobiety krzyżowo
określone seksualnie wykazywały zdecydowanie niższe wyniki niż mężczyźni krzyżowo określeni
seksualnie.
W naszym badaniu męskość nie pozostawała w istotnych związkach z wdzięcznością. Kobiecość
sprzyjała i pozwalała przewidywać wdzięczność. Wydaje się więc, że źródeł różnic międzypłciowych
w zakresie odczuwania wdzięczności, obok czynników biologicznych i ewolucyjnych, należy
doszukiwać się w społeczno-kulturowym uwarunkowaniu kobiecości i męskości. W stereotypowym
ujęciu mężczyzna powinien być silny, autorytarny i samowystarczalny, co odbiega od wykazywania
potrzeby bycia obdarowywanym [13]. Kobiety natomiast częściej otwarcie wyrażają swoje emocje, co
wiąże się ze społeczno-kulturową kobiecością [14].
Wszystkie uzyskane efekty okazały się nieznaczne lub umiarkowane, jednak w mojej ocenie ważne. W
dotychczasowych badaniach interwencje pozytywne ukierunkowane na wdzięczność ujawniały większą
skuteczność niż inne techniki opracowane w celu poprawy dobrostanu [20-21]. Należy dodać, że chodzi
tutaj o wzmocnienie potencjału wśród osób zdrowych, a nie załagodzenie objawów czy zaburzeń.
Okazuje się, że kobiety (a w przypadku uwzględnienia płci społeczno-kulturowej: osoby androgyniczne
i mężczyźni krzyżowo określeni seksualnie) mają większą możliwość korzystania z tego zasobu.
Ponadto wielkość uzyskanego efektu ze względu na płeć biologiczną koresponduje z dotychczasowymi
badaniami w tym zakresie [22]. W przypadku płci społeczno-kulturowej nie prowadzono dotąd
podobnych badań.
Uzyskane efekty podkreślają także złożoność konstruktu wdzięczności. Wydaje się, że jej poziom może
być współzależny od innych czynników, nieujętych w badaniu. W literaturze przedmiotu wpływ na
poziom wdzięczności przypisuje się: wychowaniu, refleksyjności, zaabsorbowaniu dobrami
materialnymi, wewnętrznym schematom mentalnym, poczuciu prawa i należności, a także cechom
osobowości [23].
W niniejszym badaniu wdzięczność okazała się pełnić rolę mediatora w związku między kobiecością a
orientacją pozytywną. Oznacza to, że osoby o wyższym poziomie kobiecości wykazują tendencję do
wyrażania wdzięczności, co natomiast zwiększa poziom orientacji pozytywnej.
W badaniu kontrolowano wyłącznie wyrażanie (dawanie) wdzięczności. Wyniki mogą się różnić w
przypadku analiz otrzymywania wdzięczności.
Wnioski
1. Płeć biologiczna oraz płeć społeczno-kulturowa różnicują poziom wdzięczności. Kobiety wykazują
wyższy poziom wdzięczności niż mężczyźni. Osoby androgyniczne wykazują wyższy poziom
wdzięczności niż osoby określone seksualnie, osoby nieokreślone seksualnie i osoby krzyżowo
określone seksualnie. Kobiety określone seksualnie wykazują wyższy poziom wdzięczności niż
mężczyźni określeni seksualnie. Kobiety krzyżowo określone seksualnie wykazują niższy poziom
wdzięczności niż mężczyźni krzyżowo określeni seksualnie.
2. Istnieją dodatnie związki między kobiecością a wdzięcznością i orientacją pozytywną.
3. Kobiecość pozwala przewidywać nasilenie wdzięczności.
4. Wdzięczność pełni rolę mediatora w związku między kobiecością a orientacją pozytywną.
Badanie za zgodą Komisji Etycznej Instytutu Psychologii PAN, decyzja nr 6/IV/2019.
Bibliografia
1. Kuczyńska A. Płeć psychologiczna idealnego i rzeczywistego partnera życiowego oraz jej wpływ na
jakość realnie utworzonych związków. Przegląd psychologiczny. 2002; 45(4): 385-399.
2. Bem S. The measurement of psychological androgyny. Journal of Consulting and Clinical
Psychology. 1974; 42: 155-162.
3. Emmons R, Crumpler C. Gratitude as a Human Strength: Appraising the Evidence. Journal of
Social and Clinical Psychology. 2000; 19(1): 56-69.
4. Seligman M, Peterson C. Character strengths and virtues: A handbook and classification. Oxford
University Press, New York 2004.
5. Lyubomirsky S. Wybierz szczęście. Naukowe metody budowania życia, jakie pragniesz. Laurum,
Warszawa 2008.
6. Emmons R, McCullough M. Counting blessings versus burdens: Experimental studies of gratitude
and subjective well-being. Journal of Personality and Social Psychology. 2003; 84: 377-389.
7. Tsang J. Gratitude and prosocial behavior: An experimental test of gratitude. Cognition and
Emotion. 2006; 20: 138-148.
8. Danner D, Snowdon D, Friesen W. Positive emotions in early life and longevity: Findings from the
Nun study. Journal of Personality and Social Psychology. 2001; 80:804-813.
9. Alessandri G, Caprara G, Tisak J. The unique contribution of positive orientation to optimal
functioning: Further explorations. European Psychologists. 2012; 17: 44-54.
10. Caprara G, Alessandri G, Eisenberg N, Kupfer A, Yamaguchi S, Fukuzawa A, Steca P, Caprara M,
Abela J. The positivity scale. Psychological Assessment. 2012; 24(3): 701-712.
11. Wytykowska A, Petrides K. Inteligencja emocjonalna jako dyspozycja. Polska adaptacja skali do
badania inteligencji emocjonalnej jako cechy: TEIQue Petridesa i Furnhama. Psychologia, Edukacja i
Społeczeństwo. 2007; 4: 97-110.
12. Matczak A, Knopp K. Znaczenie inteligencji emocjonalnej w funkcjonowaniu człowieka. Liberi
Libri, Warszawa 2013.
13. Bono G, Froh J. Gratitude in school: benefits to students and schools. In: Gilman R, Huebner E,
Furlong M. ed. Handbook of Positive Psychology in Schools. Routledge, New York 2009: 77-88.
14. Lipińska-Grobelny A, Gorczycka K. Rekonstrukcja narzędzia do pomiaru płci psychologicznej.
Przegląd Psychologiczny. 2011; 54: 179-192.
15. McCullough M, Emmons R, Tsang J. The grateful disposition: A conceptual and empirical
topography. Journal of Personality and Social Psychology. 2002; 82: 112-127.
16. Kossakowska M, Kwiatek P. Polska adaptacja kwestionariusza do badania wdzięczności GQ-61.
Przegląd Psychologiczny. 2014; 57: 503-514.
17. Łaguna M, Oleś P, Filipiuk D. Orientacja pozytywna i jej pomiar: Polska adaptacja Skali
Orientacji Pozytywnej. Studia Psychologiczne. 2011; 4: 47-54.
18. Emmons R, McCullough M. Counting blessings versus burdens: Experimental studies of gratitude
and subjective well-being. Journal of Personality and Social Psychology. 2003; 84: 377-389.
19. Lipińska-Grobelny A. Podmiotowe uwarunkowania męskości, kobiecości i androgynii. Folia
Psychologica. 2007; 11: 3-19.
20. Seligman M, Steen T, Park N, Peterson C. Positive psychology progress: Empirical validation of
interventions. American Psychologist. 2005; 60: 410-421.
21. Lyubomirsky S, Dickerhoof R, Boehm J, Sheldon K. Becoming happier takes both a will and a
proper way: an experimental longitudinal intervention to boost well-being. Emotion. 2011; 11(2): 391-
402.
22. Kashdan T, Mishra A, Breen W, Froh J. (2009). Gender differences in gratitude: Examining
appraisals, narratives, the willingness to express emotions, and changes in psychological needs.
Journal of personality. 2011; 77(3): 691-730.
23. Kwiatek P. Przeszkody i strategie rozwoju wdzięczności w świetle współczesnych badań
psychologicznych. Seminare. Poszukiwania naukowe. 2012; 32: 151-163.
Należy cytować
Skalski, S., & Pochwatko, G. (2020). Gratitude is female. Biological sex, socio-cultural gender versus gratitude and positive orientation. Current Issues in Personality Psychology. https://doi.org/10.5114/cipp.2020.93624
